Długoterminowe konsekwencje nowej polityki przestrzennej dla rozwoju miast i wsi w Polsce.

W dniu 7 lipca 2023 r. Sejm RP uchwalił znaczącą nowelizację ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, która weszła w życie 24 września 2023 r. Jest to pierwszy etap reformy mającej na celu zrównoważony rozwój kraju z poszanowaniem ładu przestrzennego i interesu publicznego, a także uproszczenie procesu inwestycyjnego i poprawę planowania przestrzennego. Niektóre przepisy ustawy zaczęły obowiązywać po upływie 30 dni od jej ogłoszenia, natomiast pozostałe – zgodnie z art. 78 – wejdą w życie z początkiem 2025 i 2026 roku.

Najważniejszą częścią reformy jest wprowadzenie planu ogólnego, które zastąpi dotychczasowy studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Dokument będzie obowiązkowy dla każdej gminy i stanie się podstawą do uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz wydawania decyzji o warunkach zabudowy. Aktualnie gminy mają czas na uchwalenie wyżej wspomnianych planów ogólnych do 31 grudnia 2025 r. W przypadku, gdy plan gminy nie współgra z potrzebami realizacji inwestycji celu publicznego (np. budowy dróg, kolei), wojewoda ma prawo uchwalić plan miejscowy za gminę. Plany te podzielą teren gminy na strefy planistyczne.

Plan ogólny będzie obejmował podział gminy na konkretne strefy planistyczne. W ramach każdej strefy planistycznej profil funkcjonalny może obejmować tereny określone w ramach profilu funkcjonalnego podstawowego, jak również obszary wskazane w ramach profilu funkcjonalnego dodatkowego. Wyróżniamy następujące strefy planistyczne: strefa wielofunkcyjna z zabudową mieszkaniową wielorodzinną, strefa wielofunkcyjna z zabudową mieszkaniową jednorodzinną, strefa wielofunkcyjna z zabudową zagrodową, strefa usługowa, strefa handlu wielkopowierzchniowego, strefa gospodarcza, strefa produkcji rolniczej, strefa infrastrukturalna, strefa zieleni i rekreacji, strefa cmentarzy, strefa górnictwa, strefa otwarta, strefa komunikacyjna.

Nowelizacja ma na celu poprawę ładu przestrzennego i efektywniejsze zagospodarowanie terenów, m.in. poprzez ograniczenie rozlewania się miast. Ograniczy uzyskiwanie decyzji o warunkach zabudowy tylko do terenów zgodnych z planem ogólnym, który gminy muszą uchwalić do 2026 r. Może to jednak czasowo utrudnić rozwój, zwłaszcza tam, gdzie plany nie będą gotowe na czas. Nowe wymogi, jak dostęp do szkoły czy zieleni, mogą podnieść wartość niektórych działek, a inne zdegradować. Gminy o słabszych zasobach mogą mieć trudności z realizacją zmian, co pogłębi różnice rozwojowe. Zaletą reformy jest lepsze zarządzanie przestrzenią i mniejsze obciążenie budżetu gmin dzięki planowanym strefom zabudowy.

Nowa reforma planowania przestrzennego to próba uporządkowania tego, co przez lata rozwijało się często chaotycznie. Plany ogólne mają sprawić, że zabudowa będzie lepiej przemyślana, inwestycje bardziej zrównoważone, a mieszkańcy zyskają na jakości życia. Jednak zanim nowe zasady zaczną działać pełną parą, czeka nas okres przejściowy – pełen wyzwań organizacyjnych, niejasności i lokalnych napięć. To duży krok w stronę bardziej świadomego zarządzania przestrzenią, ale wymagający czasu i dobrej współpracy na poziomie lokalnym.